"1984" - Corc Oruell

       Yazıçının bu romanını oxuyarkən uşaqlığımda yaşadığım bəzi hadisələr və sonralar  üzərində fikirləşdiyim bir çox məsələlər, düşündüncələrim təkrarən gözümün önündə canlandı. Mənim ücün təsirli roman oldu.

  Romandakı hadisələr totalitar bir dövlət olan Okeaniyada baş verir.Bu dövlət dünyanın hardasa üçdə birini əhatə edən, tərkibinə Şimali ,Cənubi Amerika, Böyük Britaniya, Afrikanın bir hissəsi, Avstraliya və Okeaniya adaları daxil olan bir dövlətdir. Eyni zamanda dünyada onun kimi iki güclü dövlət də vardır. Tərkibinə Rusiya və Avropa daxil olan Avrasiya və tərkibinə Çin,Hindistan və Yaponiya daxil olan İstasiya. Bu üç superdövlət romanın başından sonuna qədər biri biri ilə rəqabət aparırlar.

   Yazıçı Okeaniyanı idarəsi çox sərt və işgəncəli olan bir dövlət kimi təsvir etmişdir. Vətəndaşların heç bir hüququ , şəxsi həyatı yoxdur. Ölkədə insanlar üç təbəqədən ibarətdir- Daxili Partiya, Kənar Partiya, prollar. Birinci təbəqə insanlarının azlıq təşkil etməsinə baxmayaraq bütün hakimiyyət və sərvətlər onların əlindədir. Daxili Partiyadan fərqli olaraq Kənar Partiyanın üzvləri kasıb, dilənçi vəziyətindədir. Prollar isə insan yerinə qoyulmayan, heç bir təhlükə törətməyən və ölkədə çoxluq təşkil edən proleteriyatdır. Ölkənin hakimiyyəti Böyük Qardaşın əlindədir, lakin onun harda olduğunu, necə biri olduğunu, yaşayıb-yaşamadığını heç kim bilmir. Sadəcə ona sitayiş edirlər, ondan qorxurlar. Bütün küçə və meydanlar, müəssəsələr, yaşayış binaları onun xəyali  portretləri ilə bəzədilmişdir. Hər bir okeaniya vətəndaşı onun sərt nəzərini hər daim üzərlərində hiss edir.

    Hakimiyyət dörd əsas nazirliyin əlində cəmlənmişdir. Bunlar Sevgi, Həqiqət, Sülh və Rifah nazirlikləridir. Maraqlısı da budur ki ,bütün nazirliklər öz adlarının əksi olan işlərlə məşğul olur. Əsərin baş qəhrəmanı Smit də Həqiqət nazirliyində işləyir. Ölkədə insanların asanlıqla izlənilməsi üçün hər yerdə teleekranlar quraşdırılmışdır və bunların yatanda belə söndürülməsinə icazə yoxdur.Yalnız Daxili Partiya üzvləri gün ərzində yarım saat söndürə bilərlər.

    Ölkə İngsos-ingilis sosyalizmi ideyası ilə idarə olunur. Əsas prinsipləri ikifikirlilikdir. İkifikirliliyi əsərdə yazıçı belə açıqlayır ki, hər kəs eyni anda bir-birinə əks olan iki fikrə də inanmalı , qəbul etməlidir. Partiyanın əsas şüarı isə belədir: Müharibə - Sülhdür, Azadlıq- Köləlikdir, Cəhalət -Qüvvədir.

   Ölkədə ən ağır cinayət Fikir cinayətidir , belə ki, insanların nəinki dövlətə zidd olan hər hansı hərəkəti eləmək, onu ağıllarıdan belə keçirmək ixtiyarları yoxdur. Belə olan halda onaları işgəncə və ölüm gözləyir. Ən pisi də işgəncənin elmi-psixoloji xarakter daşımasıdır.

  Bir də ölkədə Yenidil yaratma işləri aparırlar, düşünürlər ki, Böyük Qardaş əleyhinə olan bütün sözləri lüğətdən çıxardıqdan sonra fikri ifadə etməyə söz tapılmayacaq, fikir çürüyüb itəcək və Böyük Qardaş  əbədi hökmran olacaq. Bir sözlə Daxili Partiya hər cəhətdən küt bir cəmiyyət yaradıb onları özləri üçün qula çevirmək fikrindədir.

  Uintson Smit əsərdə həqiqəti axtaran tək insandır. O, özü kimi Həqiqət Nazirliyində işləyən Culiya ilə gizlin əlaqədədir. Çünki ölkədə sevgiyə, sevincə, ailəyə bağlılığa qadağa qoyulmuşdur. Qadınlar sadəcə Partiya üçün uşaq dünyaya gətirməlidir. Smitin evli olduğu qadın isə bu təlim ilə yetişmiş qadın olduğundan Smit ilə ayrılmış və Smit o vaxtdan yalnız yaşamağa başlamışdır. Culiya ilə  isə gizlin kirayə götürdüyü evdə görüşürlər. Smitin əsas öyrənmək istədiyi şey ölkənin həqiqi tarixidir. O, inqilabdan əvvəlki ölkə tarixini bilmək istəyir, bu isə qeyri mümkündür, çünki tarix Partiya tərəfindən tamamilə dəyişilmiş, şahidlər isə ya öldürülmüş, yada kütləşdirilmişdir. Smitin  Culiya ilə əlaqəsi uzun çəkmir və onlar Fikir polisi tərəfindən tutulur. Hər ikisi dəhşətli işgəncəyə məruz qalırlar.Smitin O'Brayenin rəhbərliyi ilə psixoloji, dözülməz işgəncəsi əsərdə geniş təsvir olunur. Sonda isə Smit və Culiya hər ikisi Böyük Qardaşın varlığını qəbul etməli olurlar. Digər insanlar kimi kütbeyinə çevrilirlər.Fikirlərindən belə Partiyaya qarşı pis bir şey keçirə bilmirlər. Totalitarizmin qurbanı olurlar.Əsərdə ümidli bir sonluq hiss elədim deyə bilmərəm, çünki roman sözün əsl mənasında faciə ilə bitir.

Oxucumuz Leyla Əlisoydan...